نقش اراده در قرارداد

در ماده 190 قانون مدنی قصد و رضا به عنوان یکی از شرایط اساسی صحت معامله نام برده شده است. بر اساس تحلیلی که از اراده می شود رضا ، شوق و اشتیاقی است که در ذهن به وجود می آید و نفس را به سوی انشای مفاد آن می کشاند ؛ ولی قصد ، همان ایجاد مفاد عقد است که خود در سه مرحله ایجاد می گردد ؛ بدین صورت که شخصی که می خواهد یک ماهیت حقوقی ایجاد نماید ، ابتدا لفظ مناسب آن را انتخاب می کند (قصد لفظ) و این لفظ را در معنای آن به کار می برد (قصد معنا). در نهایت وجود قصد ایجاد ماهیت حقوقی (قصد ایجاد مدلول در خارج) برای تشکیل عقد ضروری است. قصد انشا بدون ابراز خارجی موجد عمل حقوقی نمی گردد ؛ بنابراین برای تشکیل عقد اعلان قصد انشا ضروری است ؛ ولی اگر آن چه که اظهار شده است ، با آن چه در درون شخص گذشته و تصمیم او بر آن قرار گرفته ، تفاوت داشته باشد ؛ اصل بر حکومت اراده ی باطنی است. زیرا قصد درونی است که زیربنای عمل حقوقی را تشکیل می دهد و اراده اظهار شده بدون وجود قصد درونی از اعتبار برخوردار نیست. البته این اصل مطلق نمی باشد بلکه استثناءاتی نیز دارد که در آن بر مبنای اراده ی ظاهری اتخاذ تصمیم می شود. فقدان کامل هر یک از قصد و رضا موجب بطلان معامله می شود ، ولی چنان چه رضا معیوب باشد معامله غیرنافذ است ، با این توضیح که قصد یا صحیحاً موجود است و یا مفقود ، ولی ممکن است رضا در عین این که موجود است ، معلول باشد. اکراه و اشتباه دو عیب اراده هستند که در قانون ذکر شده اند.اکراه به دلیل تأثیرگذاری بر روی رضا موجب عدم نفوذ معامله و اشتباه (شامل اشتباه در خود موضوع معامله و اشتباه در شخصیت طرف که علت عمده عقداست) منجر به بطلان معامله می گردد ؛ زیرا براساس تحلیل مبانی فقهی و حقوقی بر خلاف ظاهر قانون اشتباه موثر در قصد بوده و عدم قصد باعث بطلان قرارداد می باشد. بنابراین در بخش اول مفهوم اراده و مراحل روانی آن ، همچنین ماهیت قصد و رضا ، سپس نحوه ی تحقق اراده ، لزوم اعلام اراده ، چگونگی اعلام آن، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. دربخش دوم از اکراه و اشتباه به عنوان دو عیب اراده و ضمانت اجرای آن به تفصیل سخن گفته خواهد شد.